Το πλούσιο υπέδαφος και η ατολμία χρόνων. Πώς μπορεί να γίνει η Ελλάδα προμηθευτής της Ε.Ε. σε κρίσιμες πρώτες ύλες και σπάνιες γαίες εξηγεί ο Γενικός Διευθυντής της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών.
Η Ελλάδα διαθέτει στο υπέδαφος της κρίσιμες πρώτες ύλες και σπάνιες γαίες, πολύτιμες για την πράσινη μετάβαση. Ανάμεσα τους, λίθιο, μαύρη άμμος, άργυρος, ψευδάργυρος, μόλυβδος, ως και το σπάνιο γερμάνιο.
Με την Κίνα να κυριαρχεί διεθνώς στην προμήθεια των κρίσιμων αυτών υλών σε Ευρώπη και ΗΠΑ, η Ε.Ε. αποφάσισε να κινητοποιηθεί εσχάτως, σε μια προσπάθεια να καλύψει ένα σημαντικό μέρος των αναγκών της στην πορεία της πράσινης μετάβασης, ανοίγοντας τον διάλογο για την εξόρυξη, επεξεργασία και παραγωγή τους στα κράτη-μέλη. Γιατί αναγνώρισε, καθυστερημένα, ότι είναι απαραίτητες, πέραν των άλλων, για τα φωτοβολταϊκά, τις ανεμογεννήτριες, τα βιοκαύσιμα, τα συστήματα αποθήκευσης, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Η χώρα μας, λέει στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Euro2day.gr ο Διονύσης Γκούτης, γενικός διευθυντής της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ, πρώην ΙΓΜΕ), θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προμήθεια της Ε.Ε., με πολλαπλά οφέλη για την ελληνική οικονομία. Όμως, εξακολουθούν να υφίστανται διάφορα προβλήματα που σχετίζονται όχι μόνο με διοικητικά προσχώματα, αλλά και ατολμία χρόνων. Τώρα φαίνεται να κινείται κάτι, αλλά απέχουμε πολύ ακόμη από το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Η Κομισιόν ανακοίνωσε πρόταση Κανονισμού για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, οι οποίες θεωρούνται ως μία από τις προϋποθέσεις για την πράσινη μετάβαση. Η Ελλάδα διαθέτει ανάλογο πλούτο, έχει καταγραφεί σε κάποια μελέτη κι αν ναι, τι κατέδειξε;
«Η ΕΑΓΜΕ συμμετείχε και συμμετέχει μέσω Προγραμμάτων Δημοσίων Επενδύσεων και Ανταγωνιστικών Έργων στην καταγραφή και εκτίμηση κοιτασμάτων και εμφανίσεων Κρίσιμων Πρώτων Υλών, όπως αυτές ορίστηκαν στην αναφορά “European Commission, Study on the Critical Raw Materials for the EU 2023 – Final Report”, και δη Σπανίων Γαιών, Αντιμονίου, Λιθίου, καθώς και βιομηχανικών στερεών αποβλήτων που περιέχουν σπάνιες γαίες (π.χ. ερυθρά ιλύς).
Από τις μεταλλοφορίες σπανίων γαιών που μελετήθηκαν έως τώρα στην Ελλάδα, εμφανίσεις μαύρων άμμων σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον, ωστόσο, η έντονη τουριστική δραστηριότητα που εκδηλώνεται στις συγκεκριμένες περιοχές προκαλεί προσχώματα σε τυχόν προσπάθειες αξιοποίησης. Σπάνιες γαίες ανιχνεύονται επίσης, και μάλιστα σε υψηλή περιεκτικότητα, σε προσχωσιγενείς αποθέσεις που απαντώνται στο παράκτιο και υποθαλάσσιο περιβάλλον μεταξύ Χαλκιδικής και Αλεξανδρούπολης, κυρίως στις εκβολές των ποταμών Στρυμόνα, Νέστου και Έβρου. Κοιτασματολογικές έρευνες αλλά και αναλύσεις δειγμάτων που πραγματοποίησε το ΙΓΜΕ στις περιοχές αυτές ήταν αρκετά ενθαρρυντικές, με μέση περιεκτικότητα σπανίων γαιών 1,17% (κυρίως Δημήτριο, Ce, Λανθάνιο, La και Νεοδύμιο, Nd), αλλά, δυστυχώς, και ταυτόχρονη περιεκτικότητα σε θόριο, που είναι ραδιενεργό στοιχείο.
Την τρέχουσα περίοδο η ΕΑΓΜΕ ολοκληρώνει σχετικό ερευνητικό έργο για την αξιοποίηση πρωτογενών και δευτερογενών ορυκτών, με χρηματοδότηση από το τρέχον ΕΣΠΑ, το οποίο πέραν των άλλων δράσεων, περιλαμβάνει προκαταρκτικές έρευνες Λιθίου με ενθαρρυντικά αποτελέσματα εντοπισθέντων γεωλογικών σχηματισμών στις υπό μελέτη περιοχές με αξιόλογες συγκεντρώσεις Λιθίου (>500ppm). Η γεωλογική έρευνα που έχει εκπονηθεί και συνεχίζει να εκπονείται στη χώρα, έχει τις δυνατότητες για τον εντοπισμό περαιτέρω καίριων κοιτασμάτων κρίσιμων πρώτων υλών και μπορεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη της Πράσινης Μετάβασης, συνδυαζόμενη με τη βελτιωμένη ψηφιακή πρόσβαση σε ενημερωμένες, υψηλής ποιότητας, γεωεπιστημονικές πληροφορίες και τεχνογνωσία.
Η ΕΑΓΜΕ, μέσω των επιστημονικών ερευνών της, μπορεί να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της Ελλάδας και κατ’ επέκταση της Ε.Ε. από τις εισαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών, με επαναξιολόγηση των εγχώριων πόρων, αντιμετώπιση και ει δυνατόν, επίλυση τριών κύριων εμποδίων:
i. Ολοκλήρωση γεωλογικής ερευνητικής προσπάθειας.
ii. Σύνθεση των διαθέσιμων πληροφοριών, οι οποίες είναι κατακερματισμένες, ξεπερασμένες, ελλιπείς, μη εναρμονισμένες και δυσπρόσιτες σε επίπεδο χώρας.
iii. Επανεκτίμηση του δυναμικού των αποβλήτων εξόρυξης, μίας δευτερογενούς πηγής ορυκτών, η οποία είναι υποτιμημένη».
Εντοπίζετε εμπόδια στην αξιοποίηση αυτών των υλών στη χώρα μας και ποια είναι αυτά; Τι προτείνετε;
«Η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών πραγματοποιείται κατόπιν διαγωνιστικών διαδικασιών που προκηρύσσονται από τη Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Τα εμπόδια συνοψίζονται κυρίως σε ζητήματα, όπως, καθυστερήσεις στην αδειοδότηση, συγκέντρωση και διάχυση διαθέσιμης πληροφορίας, θέματα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και ασάφειες στην ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού δικαίου. Με στόχο τη διευκόλυνση των ενδιαφερόμενων μερών, ως ΕΑΓΜΕ συντάξαμε έναν πλήρη «Οδηγό Ορυκτών Πρώτων Υλών της Ελλάδας» με στόχο την κωδικοποίηση/επικαιροποίηση της διαθέσιμης πληροφόρησης και την παροχή χαρτογραφικής πληροφόρησης και αναφορών σε ένα φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον, με απώτερο στόχο την προσέλκυση και αύξηση του επενδυτικού ενδιαφέροντος για την αξιοποίηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών στη χώρα.
Σε κάθε περίπτωση, κρίνουμε αναγκαία τη λήψη πρωτοβουλιών για άμεσες θεσμικές αλλαγές στο υφιστάμενο εθνικό νομοθετικό πλαίσιο, με κύριο γνώμονα την άμεση ενσωμάτωση και εφαρμογή των οριζόμενων στον Κανονισμό της Ε.Ε. για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, ιδίως ως προς:
Την προτεραιοποίηση και επιτάχυνση στρατηγικών έργων που θα αφορούν την έρευνα, εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών.
Την ειδική μεταχείριση για την προτεραιοποίηση και επιτάχυνση της αδειοδότησης έργων έρευνας, εξόρυξης και επεξεργασίας κρίσιμων πρώτων υλών.
Τη δημιουργία ενός Οδικού Χάρτη Εθνικών Δράσεων που θα συμβάλει στους στόχους που θέτει η Ε.Ε. για τα ακόλουθα σημεία αναφοράς: 10% εξόρυξη, 40% επεξεργασία και 15% ανακύκλωση της ετήσιας κατανάλωσης στρατηγικών πρώτων υλών.
Την ολοκλήρωση και εφαρμογή του Ειδικού Χωροταξικού των Ορυκτών Πρώτων Υλών».
Πρόσφατα, προκηρύχθηκαν διαγωνισμοί για έρευνα γεωθερμικού δυναμικού. Προηγήθηκαν στο παρελθόν ανάλογες διαγωνιστικές διαδικασίες για κρίσιμες πρώτες ύλες ή και σπάνιες γαίες;
«Δεν έχουν προηγηθεί διαγωνιστικές διαδικασίες για κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες ή και σπάνιες γαίες, αλλά διενεργήθηκαν παρεμφερείς διαγωνιστικές διαδικασίες για την εκμίσθωση των δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης μεταλλευτικών ορυκτών του Ελληνικού Δημοσίου, όπως, για παράδειγμα, ο διαγωνισμός για τον Δημόσιο Μεταλλευτικό Χώρο Μολάων του Δήμου Μονεμβασίας, ο οποίος και ολοκληρώθηκε με πολύ μεγάλη επιτυχία. Ο εντοπισμός του κοιτάσματος πραγματοποιήθηκε από το ΙΓΜΕ ύστερα από συστηματικό ερευνητικό πρόγραμμα που άρχισε το 1980. Το κοίτασμα ανήκει στις εναποθέσεις συμπαγούς μικτού θειούχου μεταλλεύματος με κύρια εμφάνιση σφαλερίτη, ενώ εκτιμώνται σημαντικά αποθέματα αργύρου, καθώς και συγκεντρώσεις ψευδαργύρου και μολύβδου, με σημαντική οικονομική αξία.
Σύμφωνα με τις αναλύσεις επιβεβαίωσης που διενεργήθηκαν από την εκμισθώτρια εταιρεία εντοπίσθηκε το κρίσιμο μέταλλο Γερμάνιο (Ge), το οποίο χαρακτηρίζεται από υψηλή γεωλογική σπανιότητα και χρησιμοποιείται σε προϊόντα καθημερινής και υψηλής τεχνολογίας, όπως κινητά τηλέφωνα, οθόνες υπολογιστών, ηλεκτρονικά κυκλώματα, ηλιακές κυψέλες, δορυφόρους, αισθητήρες οχημάτων κ.ά. Αξίζει να σημειωθεί δε, ο υψηλός βαθμός ταύτισης των νέων ερευνητικών αποτελεσμάτων της εκμισθώτριας εταιρείας στους Μολάους, με τα αντίστοιχα αποτελέσματα των ερευνών του ΙΓΜΕ, γεγονός που καταδεικνύει τη συστηματική και υψηλού επιπέδου ερευνητική εργασία που πραγματοποιείται διαχρονικά από τους επιστήμονες της ΕΑΓΜΕ».
Εφόσον εγκριθεί ο Κανονισμός της Ε.Ε. πιστεύετε ότι θα δημιουργηθούν και στη χώρα μας δυνατότητες για την αξιοποίηση αυτού του τομέα;
«Η επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης και της Πράσινης Συμφωνίας εξαρτώνται από τη βιώσιμη χρήση του υπεδάφους και των πόρων που περιέχει: κρίσιμες πρώτες ύλες (CRMs), γεωθερμική ενέργεια, κ.λπ..
Στο πλαίσιο αυτό ο προτεινόμενος Κανονισμός της Ε.Ε. για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (CRM Act) αποτελεί μία θετική δράση για την υποστήριξη και την ενίσχυση της εξορυκτικής βιομηχανίας της χώρας μας και κατ’ επέκταση της Ε.Ε., με σκοπό την αύξηση της ανθεκτικότητας των αλυσίδων εφοδιασμού πρώτων υλών, συστατικό στοιχείο για την επίτευξη της Πράσινης Συμφωνίας. Υφίσταται, ωστόσο, ανάγκη άμεσης προτεραιοποίησης της στρατηγικής έρευνας για Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, όχι μόνο σε πρωτογενείς εμφανίσεις αυτών αλλά και σε δευτερογενές επίπεδο, ιδιαιτέρως στο πεδίο ανάκτησης από μεταλλευτικά στείρα και εξορυκτικά απόβλητα. Επίσης, επείγει η επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης, τόσο στις περιπτώσεις εντοπισμού νέων κοιτασμάτων, όσο και στις περιπτώσεις επεξεργασίας απορριμμάτων και ανακύκλωσης.
Τέλος, σημειώνουμε την αναγνώριση των σημαντικών ρόλων που θα διαδραματίσουν στην υλοποίησή του οι Γεωλογικές Υπηρεσίες και Ινστιτούτα κάθε χώρας και στην περίπτωσή της Ελλάδας η ΕΑΓΜΕ».
Ποιος είναι ο ρόλος της ΕΑΓΜΕ, θεωρείτε ότι έχει αξιοποιηθεί επαρκώς από την πολιτεία, ως υπεύθυνος και αρμόδιος φορέας;
«Ρόλος της ΕΑΓΜΕ είναι η διερεύνηση και η επιστημονική παρακολούθηση γεωλογικών και μεταλλευτικών ζητημάτων για λογαριασμό του Δημοσίου, η εκπόνηση μελετών και η παροχή γνωμοδοτήσεων/γνωματεύσεων σε θέματα γεωεπιστημών, γεωλογικών κινδύνων, γεωπεριβάλλοντος, γεωενέργειας, μεταλλευτικής και άλλων συναφών αντικείμενων, η γεωλογική, υδρογεωλογική και μεταλλευτική έρευνα της χώρας, η μελέτη αξιοποίησης του υπόγειου πλούτου της, καθώς και η άσκηση ελεγκτικών και ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων.
Συγκεκριμένα δε, όσον αφορά στις προτεινόμενες δράσεις για τις κρίσιμες πρώτες ύλες η ΕΑΓΜΕ:
είναι η αρμόδια Γεωλογική Αρχή που διαθέτει τα απαιτούμενα εθνικά δεδομένα και γνώσεις για να υποστηρίξουν την εφαρμογή της CRM Act,
προτείνει και υλοποιεί τα Εθνικά Προγράμματα Έρευνας, τα οποία μπορεί να ληφθούν ως προ-ανταγωνιστικά, παρέχοντας δεδομένα, γνώσεις και υπηρεσίες απαραίτητες για τη μείωση του κινδύνου στον τομέα της έρευνας και ως εκ τούτου για την αύξηση της ελκυστικότητας των επενδύσεων,
αναδεικνύει την αναγκαιότητα για νέα γεωλογική χαρτογράφηση, γεωχημική και γεωφυσική έρευνα και επανεπεξεργασία υφιστάμενων σχετικών δεδομένων με προτεραιότητα σε πιθανές περιοχές κρίσιμων πρώτων υλών για την έρευνα νέου ορυκτού δυναμικού και
ερευνά το νέο δυναμικό Ορυκτών Πρώτων Υλών, ακόμα και εκείνου που εντοπίζεται σε μεγάλα βάθη, μέσω νέων εστιασμένων κοιτασματολογικών ερευνών.
Βάσει των ανωτέρω η ΕΑΓΜΕ προγραμματίζει την κατάθεση προς έγκριση στο επερχόμενο ΕΣΠΑ, ενός νέου εκτεταμένου ερευνητικού προγράμματος με τίτλο “ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΟΡΥΚΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ/ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ” με επιστημονικό υπεύθυνο τον Δρ. Κων/νο Λασκαρίδη, Διευθυντή Ορυκτών Πόρων και Μεταλλευτικής της ΕΑΓΜΕ, με κύριο στόχο την αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών της χώρας προς στήριξη της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Κύριος σκοπός του ερευνητικού έργου είναι η αξιολόγηση επιλεγμένων υφιστάμενων Δημόσιων Μεταλλευτικών Χώρων ως προς Κρίσιμες και Στρατηγικές Ορυκτές Πρώτες Ύλες, με στόχο την αύξηση των αποθεμάτων της χώρας σε κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες, πολύτιμα μέταλλα και μέταλλα απαραίτητα για την ενεργειακή μετάβαση, με μετρήσιμα μεγέθη οικονομικής και κοινωνικής αξίας. Ταυτόχρονα, θα εκπονηθούν και δευτερεύουσες ερευνητικές ενέργειες σε θέματα αξιοποίησης εξορυκτικών απορριμμάτων για συγκεντρώσεις κρίσιμων ορυκτών, αξιολόγησης απορριμμάτων σχιστολιθικών πετρωμάτων κ.ά. Ζητούμενο, ωστόσο, για τη βέλτιστη διεξαγωγή των προαναφερθέντων ερευνών είναι η απρόσκοπτη χρηματοδότηση μέσω ευέλικτων χρηματοδοτικών εργαλείων, η επιτάχυνση διοικητικών διαδικασιών εγκρίσεων ερευνητικών έργων, αλλά κυρίως η περαιτέρω ενίσχυση της ΕΑΓΜΕ ως Γεωλογική Υπηρεσία της χώρας με έμψυχο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό υψηλής κατάρτισης και δυνατοτήτων».
[ΠΗΓΗ: https://www.euro2day.gr/, της Αθηνάς Καλαϊτζόγλου, 6/6/2023]